Terapia manualna jest badaniem i leczeniem różnych tkanek narządu ruchu za pomocą technik ręcznych. Słowo "manualna" odnosi się do pracy wykonywanej rękami. Jest to kompleksowa metoda badania i leczenia pacjentów z chorobami stawowo-nerwowo-mięśniowymi, skierowana do fizjoterapeutów i lekarzy. Ortopedyczna Terapia Manualna (OMT) jest często stosowana w dziedzinie ortopedii, gdzie poprzez manipulację ręczną można poprawić stan tkanek, które są źródłem dolegliwości bólowych.
Historia terapii manualnej sięga starożytności, gdzie była praktykowana przez medyków. Techniki te były przekazywane przez wieki, ale w okresie rozwoju farmakologii i technik operacyjnych zanikło zainteresowanie nimi w medycynie. Terapia manualna została później rozwinięta w XIX wieku w USA przez szkoły osteopatii i chiropraktyki. Wiedza i umiejętności z tych szkół zostały przekazane europejskim lekarzom, którzy z kolei przekazali je grupie zawodowej fizjoterapeutów. Obecnie terapia manualna jest specjalizacją zawodową fizjoterapeutów i nosi nazwę Ortopedycznej Terapii Manualnej (OMT) lub Ortopedycznej Fizjoterapii Manualnej (OMPT).
Terapia manualna obejmuje różne techniki leczenia, w zależności od obszaru objętego problemem. Techniki te mogą być stosowane w przypadku mięśni, stawów, nerwów i dysków międzykręgowych. Na przykład, w przypadku mięśni, mogą być stosowane techniki takie jak PIR (skracanie izometryczne z odprężaniem), stretching, masaż funkcjonalny, masaż poprzeczny oraz różne rodzaje treningu. Natomiast w przypadku stawów, techniki mogą obejmować ślizg funkcjonalny, mobilizację, manipulację oraz ćwiczenia odżywcze. Terapia manualna może również dotyczyć korzeni nerwowych, nerwów długich kończyn, opony twardej rdzenia oraz dysków międzykręgowych.
W terapii manualnej istnieje wiele różnych metod, takich jak Kaltenborn-Evjenth Concept, Cyriax Concept, Maitland Concept, Mulligan Concept, Ackerman School, Terapia manualna Rakowskiego, Osteopatia, Chiropraktyka i FDM. Wybór odpowiedniej metody zależy od preferencji i dalszych etapów doskonalenia umiejętności. Ważne jest poddanie nabytych umiejętności pracy z pacjentami pod okiem instruktora metody, który również pracuje z pacjentami na co dzień. Szkolenia, które obejmują kursy kliniczne z pacjentami, są szczególnie zalecane, niezależnie od wybranej metody terapii manualnej.